Organ Nakli Etik Komisyonu Kararına İtiraz ve Dava Süreci

Organ Nakli Nedir?

Organnakli, görevini yerine getiremeyen ve tedavisi mümkün olmayan organın yerine, organ bağışlayıcısından alınan organ parçasının veya organının tamamının bir vücuttan diğer vücuda nakledildiği cerrahi işlemdir. Organ naklinde donör kadavra veya canlı bir kişi olabilir.

Nakillerin öncelikli olarak kadavradan yapılması esastır. Ancak Ülkemizde organ bağışının düşük seviyede olması nedeniyle yapılan nakillerin çoğunluğu canlıdan canlıya yapılmaktadır.Avrupa ülkelerinde organ vericilerinin %75’i kadavra, % 25’si canlı kaynaklıyken, Türkiye’de tam tersine organ vericilerinin % 75‘i canlı, % 25’si kadavra kaynaklıdır.

Kornea, böbrek, karaciğer, kalp ve akciğer sırasıyla nakli en sık yapılan organlardır. Kornea,kalp ve akciğer için doğal olarak sadece kadavradan nakil yapılabilmekteyken, Ülkemizde böbrek nakli ve karaciğer nakli çoğunlukla canlıdan canlıya nakil yapılmaktadır.

Canlı verici sağlıklı bir organını veya dokusunu nakil bekleyen bir kişiye özgür iradesiyle ve gönüllü olarak veren bireydir. Ülkemizde organ nakli konusu 29/5/1979 tarihli ve 2238 sayılı ''ORGAN VE DOKU ALINMASI, SAKLANMASI, AŞILANMASI VE NAKLİ HAKKINDA KANUN'' ve bu kanun dayanılarak çıkarılan ''ORGAN VE DOKU NAKLİ HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ'' ile düzenlenmiştir.

Yönetmeliğin 16. maddesine göre göre Ülkemizde Canlıdan organ nakli; alıcının en az iki yıldan beri fiilen birlikte yaşadığı eşi ile dördüncü dereceye kadar (dördüncü derece dâhil) kan ve kayın hısımlarından yapılabilir. Akraba dışı canlıdan organ nakli ise naklin yapılacağı ilde oluşturulacak Etik Komisyonun verici ile alıcı arasında, bu Yönetmeliğe ve diğer ilgili mevzuata aykırı herhangi bir hususun bulunmadığını ve etik açıdan organ bağışının uygunluğunu onaylaması ile gerçekleştirilecek akraba dışı kişilerden yapılır. Akraba dışı canlıdan organ nakli için; Organ Nakli Değerlendirme Etik Komisyonu nun uygunluk kararı zorunluluktur. Organ nakli Değerlendirme komisyonu kararları değerlendirildiğinde kararların çoğunun olumsuz olduğu gözlenmektedir. Komisyon ve ardından etik kurul kararının olumsuz olması durumunda hasta İdare mahkemesinde dava açarak bu idari işlemin iptalini talep edebilir.

Organ Nakli Etik Komisyonu Nedir?

Organ Nakli Değerlendirme Etik Komisyonu alıcıya en az iki yıldan beri evli olduğu eşi ile dördüncü dereceye kadar (dördüncü derece dâhil) kan ve kayın hısımları haricindeki kişilerden organ nakli yapılacağı zaman organ naklinin uygunluğuna karar vermeye yetkili olan komisyondur.

Komisyon Organ nakli hizmeti sunan hastanelerin bulunduğu her ilde  kurulmakta ve başvurunun yapıldığı tarihten itibaren en geç 15 gün içerisinde (acil durumlarda ise derhal) toplanmakta ve oyçokluğu ile karar almaktadır.

Etik Komisyonu Değerlendirmesi için gerekli bilgi ve belgeler

Değerlendirme başvurusu naklin yapılacağı merkez tarafından yapılır ve başvuru yapılmadan önce nakil merkezi tarafından alıcı ve verici adayı yazılım sistemine kayıt edilir. Başvuruda gereken belgeler aşağıda sıralanmıştır.

a) Alıcı ve vericinin T.C kimlik numarası beyanı.

b) Vericinin mümeyyiz olduğuna dair rapor.

c) Vericiden alınmış, en az iki tanıklı ve hekim onaylı muvafakat belgesi.

ç) Verici ve alıcının hekim onaylı bilgilendirme formu.

d) Verici ve alıcının nâkile uygunluğunu bildiren sağlık raporu.

e) Alıcı ile vericinin yakınlığının nereden kaynaklandığını gösteren dilekçe ve mevcut ise fotoğraf, video, mektup, resmî evrak ve ilgili diğer belgeleri.

f) Alıcının ve vericinin gelir düzeyini gösteren beyanı.

g) Vericinin borcunun olup olmadığına dair beyanı.

ğ) Alıcının ve vericinin adres beyanı.

h) Vericinin evli olması halinde birlikte yaşadığı eşinin vericinin organ ve doku verme kararından haberi olduğuna dair yazılı beyanı.

ı) Komisyonun gerekli görmesi halinde ilgili diğer belgeler.

Organ Nakli Etik Komisyonu Üyeleri

Organ Nakli Etik Komisyonu, aşağıdaki üyelerden oluşmaktadır;

1. İl sağlık müdürü veya görevlendireceği bir başkan

2. Valilikçe görevlendirilecek il emniyet müdür yardımcısı ya da göçmen kaçakçılığıyla mücadele ve hudut kapıları şube müdürü.

3. Naklin yapılacağı hastane haricindeki bir kamu hastanesinden bir tabip.

4. Naklin yapılacağı hastane haricindeki sağlık kuruluşundan bir ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı.

5. Baro tarafından görevlendirilecek bir avukat.

6. Valilikçe görevlendirilecek bir sosyal hizmet uzmanı.

Organ Nakli Etik Komisyonu Nasıl ÇALIŞIR?

Değerlendirme başvurusu naklin yapılacağı merkez tarafından yapılır ve başvuru yapılmadan önce nakil merkezi tarafından alıcı ve verici adayı yazılım sistemine kayıt edilir.

1. Komisyonun sekretaryası müdürlük tarafından yürütülür.

2. Komisyon 15 günde bir mutat olarak, acil durumlarda ise derhâl toplanır. Komisyonun toplantıları gizli oturum şeklinde yapılır. Toplantılar, çevrimiçi ortamda yapılabilir.

3. Komisyon, sunulan bilgi ve belgelerin doğruluğunu araştırır, alıcı ve verici arasında etik ve yasal olmayan bir durumun bulunmadığı kanaati oluştuğunda naklin etik açıdan uygunluğuna karar verir.

4. Kararlar oy çokluğu ile alınır.

5. Bir komisyonun uygun görmediği başvuru için başka bir komisyon karar alamaz.

6. Mücbir sebepler dışında, uygun görülen nakillerde komisyon kararları 3 ay geçerlidir. Alıcı ve vericinin başka bir merkezde nakil olmak istemesi durumunda yeniden komisyon müracaatı gereklidir.

7. Komisyon alıcı ve verici adayını veya üçüncü kişileri tek tek veya birlikte dinler. Bu görüşmeler tutanak altına alınır. Hem tutanak hem de edinilen sair bilgi ve belgeler, alıcı adayı, verici adayı ve bütün komisyon üyeleri tarafından imza altına alınır. Bu toplantılarda edinilen bilgi ve belgeler gizli olup adli merciler ve Bakanlık dışında hiçbir gerçek veya tüzel kişi ile paylaşılamaz.

8. Organ nakli merkezleri komisyonun menfi kararlarına uymak zorundadır. Bu kararlara uymayan veya komisyon kararı bulunmaksızın nakil yaptığı tespit edilen merkezler ve nakil hekimi süresiz olarak faaliyetten men edilir.

9. Ülkemizde 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamında ikamet eden kişilerden veya bu kişilere yapılacak canlıdan organ nakilleri, başvurucular akraba olsa dahi her halde Organ Nakli Değerlendirme Etik Komisyonu tarafından değerlendirilir.

10. Komisyon kararlarını gerekçeli olarak verir. Karar gerekçesi ayrıntılı olarak vakayı özetleyecek biçimde hazırlanır.

    
    

 Organ Nakli Değerlendirme Etik Komisyonu kararlarına itiraz ve itirazın çözümü

(1) Komisyon kararlarına karşı yapılacak itiraz için alıcı veya verici ya da bunların yasal temsilcileri kararın tebliğini izleyen 15 gün içerisinde müdürlüğe bir dilekçe vermek suretiyle kararın yeniden değerlendirilmesini talep etmek zorundadır. Bu başvuru yapılmadan itiraz yoluna gidilemez.

(2) Dilekçe komisyon tarafından incelenir. Kararın yeniden değerlendirilmesi başvurusuna istinaden başvuruya konu vaka, başvuru tarihini izleyen tarihten sonraki ilk komisyon toplantısında öncelikli olarak değerlendirilir ve ikinci bir karar tutanağı hazırlanarak ikinci başvuruya ilişkin verilen karar ve gerekçesi ayrıntılı olarak yazılır.

(3) Başvuru uygun görülürse komisyon kararını değiştirebilir.

(4) Komisyonun kararın yeniden değerlendirilmesi başvurusu üzerine verdiği kararlarına karşı, kararın tebliğini izleyen 15 gün içerisinde, alıcı veya verici ya da bunların yasal temsilcileri tarafından müdürlük aracılığı ile Ulusal Organ Nakli Etik Kuruluna itiraz edilir. Müdürlük itirazı ve itiraza konu başvuruya ilişkin komisyon tarafından alınan bütün karar tutanaklarını ve sair bilgi ve belgeleri, gizlilik hükümlerine uygun olarak Bakanlığa gönderir.

(5) Kurul son karar aşamasında nihai kararını vermek üzere gerekirse bilgi ve belge talebinde bulunabilir.

(6) Kurul itiraz başvurularını dosya üzerinden inceler. Gerekli görüldüğü takdirde alıcı ve vericiyi veyahut ilgili tanıkları toplantıya davet edebilir. İncelemenin yapıldığı toplantı oturumları gizlidir. Toplantı üyeleri haricinde toplantı mekânında üçüncü kişilerin bulunması yasaktır. Toplantı karar tutanakları gizlidir paylaşılamaz, yayınlanamaz ve çoğaltılamaz.

(7) Kurul itiraz başvurusuna ilişkin komisyon kararlarını inceleyerek onaylar veya iptal edip iade eder veya komisyonun yerine geçip yeniden karar alır.

(8) Kurul kararlarını gerekçeli olarak verir. Karar gerekçesi ayrıntılı olarak vakayı özetleyecek biçimde hazırlanır.

(9) Kurulun komisyonun yerine geçip aldığı kararlar müdürlüğe tebliğ edilir. Müdürlük söz konusu kararın icrası için gecikmeksizin gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

(10) Kurul tarafından iptal edilen komisyon kararları iptal gerekçesi ile birlikte komisyona iade edilir, komisyon başvuru yeniden yapılmış gibi kurul kararını da göz önünde bulundurarak yeniden karar alır.

(11) Reddedilen itiraz başvuruları müdürlüğe gönderilir. Müdürlük söz konusu kararları karar gerekçesi hariç ilgililere tebliğ eder.

12. Bakanlık itiraz başvurusunun etkin ve etkili bir biçimde yapılmasını ve hızlı karar alınmasını sağlamak amacıyla itiraz başvurularının yapılacağı ve bu başvurulara ilişkin bilgi ve belgelerin elektronik ortamda muhafaza edilebileceği yazılım sistemini kurar.

13. 
    

Organ Nakli Etik Kurulu Nedir?

Ulusal Organ Nakli Etik Kurulu, Organ Nakli Değerlendirme Etik Komisyonları tarafından verilen kararlara karşı yapılacak itirazları değerlendiren kuruldur. Ulusal Organ Nakli Etik Kurulu, Organ Nakli Etik Komisyonu kararlarına itiraz üzerine yapacağı değerlendirme ile komisyon kararlarını onaylayabilir, iptal edebilir veya komisyonun yerine geçerek yeniden karar alabilir. Kurul itirazın yapıldığı tarihten itibaren en geç 15 gün içerisinde toplanmakta ve kurula katılanların üçte ikisinin oyu ile karar almaktadır. Bu çoğunluğun sağlanamadığı durumlarda ise itiraz reddedilmiş sayılır.Kurulun organ nakli başvurularına dair verdiği kararları kesindir ve idari itiraz yolu yoktur. Ancak Kurulun kararları bir idari işlem olduğu için Hastanın idare mahkemesinde kararın iptali için dava açabilir. Davaya ilişkin süreçler son bölümle izah edilecektir.

Ulusal Organ Nakli Etik Kurulu Üyeleri

(1) Kurul, Genel Müdür veya görevlendireceği en az daire başkanı düzeyinde bir yetkili başkanlığında aşağıdaki üyelerden oluşur:

a) Genel Müdür tarafından görevlendirilecek ilgili dairede görevli bir personel.

b) Bakanlıkta görevli bir hukuk müşaviri.

c) Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı.

ç) Emniyet Genel Müdürlüğü Göçmen Kaçakçılığıyla Mücadele ve Hudut Kapıları Daire Başkanlığı tarafından görevlendirilecek en az şube müdürü düzeyinde bir yetkili.

d) Tıp etiği alanında çalışmaları olan bir hekim.

e) Sosyal hizmet uzmanı.

(2) Kurul sekretaryası Genel Müdürlük tarafından yürütülür. Kurulun organ nakli başvurularına dair verdiği kararları kesindir. Ulusal Organ Nakli Etik Kurulu haftanın iki günü mutat olarak, acil durumlarda ise derhâl toplanır ve katılanların oy çokluğu ile karar alır. Bu çoğunluk sağlanamadığında itiraz reddedilmiş sayılır.

(3) Her asıl üye için en az bir yedek üye belirlenir.

ORGAN NAKLİ ETİK KURULU KARARININ İPTALİ DAVASI

Ulusal Organ Nakli Etik Kurulu kararları kesindir. Yani verilen karar ile idari süreç tamalanmış olur ve itiraz edilebilecek bir mercii kalmaz. Bu durumda kararın iptalini sağlamanın tek yolu görevli olan İdare mahkemesinde dava açılması ve açılan davanın kazanılmasıdır. İYUK madde 32 uyarınca yetkili idare mahkemesi dava konusu olan idari işlemi tesis eden idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. Dolayasıyla davanın etik kurulu kararına karşı açılması durumunda yetkili mahkeme Ankara İdare Mahkemeleri olacaktır. İdari Yargılama Usulü Kanunu madde 7/1 uyarınca idari işlemlerin iptali için idare mahkemelerinde 60 günlük dava açma süresi bulunmaktadır. Dolayısıyla dava kararın tebliğinden itibaren 60 gün içerisinde açılmalıdır. Açılacak dava Yürütmeyi Durdurma ve duruşma talepli olmalıdır. Özellikle karaciğer naklinin geciktirilmesinin sonuçları çok ağır olacağı için bu durumda YD talepleri sıklıkla olumlu olmaktadır. Etik kurul kararlarının olumsuz olmasının nedeni genellikle alıcı verici ilişkisinin ve hastanın klinik durumunun tam anlatılamaması nedeniyle olmaktadır. Bu nedenle dava dilekçesinde ilişki net olarak ortaya konmalı ve hastanın klinik durumu belgeleriyle izah edilmeli ve olay Danıştay, Anayasa mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına atıf yaparak açıklanmalıdır. Kurul kararlarına karşı açılan davalar , davanın hazırlığının iyi olması ve uygun dökümantasyon ile büyük oranda kazanılabilmektedir. Böbrek naklinde diyaliz çözümü nedeniyle Yürütmeyi Durdurma kararı genellikle verilmese de, alternatif çözümü olmayan Karaciğer Nakli vakalarındaki davalarda Yürütmeyi Durdurma kararı alınarak naklin yapılabilmeside yüksek olasılıktır. Açılan davanın kazanılması ile Etik Kurulun olumsuz jkararı ortadan kalkmış olacaği için nakil yapılması sağlanmış olacaktır.

Av.Türker Fatih ÇİÇEK

Avukat/ İç Hastalıkları Uzman Hekimi

*Konuyla ilgili destek almak için iletişim numaralarımızdan bize ulaşabilirsiniz.