MİRAS HUKUKU VE MİRASIN PAYLAŞILMASI

GİRİŞ
Miras hukuku, gerçek kişilerin ölümleri veya gaipliği durumunda, bu kişilere ait malvarlığının nasıl dağıtılacağını, miras paylaşımını ve mirasçıların haklarını düzenleyen hukuk dalıdır. Miras bırakanın (murisin) vefatı ile birlikte, murise ait tüm malvarlığı ve borçlar, yasal veya atanmış mirasçılara geçmektedir. Bu süreç, “mirasın açılması” olarak ifade edilir. Mirasın açılmasıyla birlikte, tereke (mirasbırakanın tüm malvarlığı) mirasçılar arasında elbirliği mülkiyeti hâlinde ortaklaşa yönetilir; paylar ancak mirasın paylaşımıyla netleşir.
Miras paylaşımının aşamaları şu şekilde özetlenebilir:
Mirasın Açılması
Mirasçıların Belirlenmesi
Mirasçıların miras oranlarının Belirlenmesi
Terekenin Tespiti
Terekenin Tasfiyesi
Mirasın Paylaşılması
Miras hakkı, miras bırakanın ölüm veya gaipliği ile doğan bir haktır. Ölümle veya gaiplikle bir miras hakkının doğması, hukukta mirasın açılması olarak tanımlanır. Mirasın açılması zamanı, miras bırakanın öldüğü veya gaipliğine karar verildiği zamandır. Miras bırakanın vefatı üzerine, miras kendiliğinden mirasçılara bir bütün olarak geçer; bu geçiş için miras bırakanın vefatının resmî makamlara bildirilmesi ya da tespit edilmiş olması gerekmez.
1. MİRASIN AÇILMASI
Mirasın Kendiliğinden Geçişi:Miras bırakanın vefatı üzerine miras, otomatik olarak mirasçılara geçer. Bu aşamada herhangi bir beyana, bildirime veya ayrıca bir işleme gerek yoktur. Mirasçılar, kanun gereği terekeye elbirliği mülkiyetiyle sahip olurlar.
Gaiplik Hali:Resmî makamlardan alınmış bir gaiplik kararı da mirasın açılmasını sağlar. Gaipliğe ilişkin karar kesinleştiği anda, ölüme benzer sonuçlar doğurur ve miras bu şekilde de intikal edebilir.
2. MİRASÇILARIN BELİRLENMESİ
Mirasçılar, miras bırakanın ölüme bağlı tasarrufları (vasiyetname veya miras sözleşmesi) varsa bunlara göre, yoksa yasal mirasçılar olarak belirlenir.
2.1. Ölüme Bağlı Tasarruflar
Vasiyetname: Miras bırakanın, ölümünden sonra hüküm doğuracak emirlerini içeren hukuki işlemdir. Vasiyetname ile mirasçı atanabilir, belirli mal vasiyeti yapılabilir veya farklı irade beyanlarına yer verilebilir.
Vasiyetnamenin Açılması ve Tenfizi
Vasiyetname, tesliminden itibaren en geç bir ay içinde miras bırakanın son yerleşim yeri sulh hukuk mahkemesinde açılır. Vasiyetnamenin içeriği mirasçılara okunur, varsa saklı pay ihlâli veya şekil eksikliği gibi durumlar incelenir. İtiraz süresinin geçmesi veya itirazların reddi ile birlikte vasiyetnamenin içeriğinin yerine getirilmesine “vasiyetnamenin tenfizi” denir. Tenfiz davası, asliye hukuk mahkemesinde görülür.
Vasiyetnamenin İptali Davası
Yasal düzenlemeler uyarınca, iptal sebepleri (şekil noksanı, ehliyetsizlik, hata, hile, korkutma vb.) mevcutsa mirasçılar veya vasiyet alacaklıları tarafından vasiyetnamenin iptali davası açılabilir.
Vasiyetnamenin Tenkisi Davası
Saklı paylı mirasçıların payını ihlâl eden tasarruflar için açılan davadır. Saklı payı zedelenen mirasçılar, vasiyetin kanun hükümlerine aykırı kısmının tenkisini talep edebilirler.
Miras Sözleşmesi: Miras bırakan ile mirasçısı veya üçüncü kişi arasında yapılan ve miras bırakan açısından ölüme bağlı bir tasarruf niteliği taşıyan sözleşmedir. Miras sözleşmesi, noterde (veya kanunda sayılan diğer yetkili resmî memur huzurunda) düzenlenir. İki türü vardır:
Olumlu Miras Sözleşmesi: Miras bırakanın, mirasının tamamını veya bir kısmını belirli kişilere bırakması veya mirasçı ataması.
Olumsuz Miras Sözleşmesi (Mirastan Feragat): Gelecekte mirasçı olacak bir kimsenin, miras bırakana “ben mirasçılık hakkımdan feragat ediyorum” demesini konu alan sözleşmedir.
2.2. Yasal Mirasçılar
Türk Medeni Kanunu uyarınca yasal mirasçılar:
Birinci Zümre: Miras bırakanın altsoyudur (çocuklar, torunlar, torunların çocukları vb.).
İkinci Zümre: Miras bırakanın anne ve babası ile bunların altsoyudur (kardeşler, yeğenler vb.).
Üçüncü Zümre: Büyükanne ve büyükbabalar ile bunların altsoyudur.
Sağ kalan eş de TMK hükümlerine göre farklı zümrelerle birlikte mirasçı olur ve payı her zümreye göre değişir.
3. MİRASÇILARIN MİRAS ORANLARININ BELİRLENMESİ (TMK HÜKÜMLERİNE GÖRE)
Miras bırakanın vasiyetnamesi veya miras sözleşmesi yoksa (ya da eksik düzenlendiyse), yasal miras paylaşımı devreye girer. Öne çıkan hükümler şu şekildedir:
Birinci Zümre (Altsoy) + Sağ Kalan Eş
Çocuklar/torunlar (altsoy) var ve eş de hayattaysa, eşin yasal miras payı 1/4, altsoyunsa 3/4 oranındadır (TMK m. 499).
Altsoy bu 3/4’ü kendi içinde eşit şekilde bölüşür.
İkinci Zümre (Anne-Baba) + Sağ Kalan Eş
Eğer altsoy yoksa, anne-baba ikinci zümre mirasçılardır.
Sağ kalan eş ile anne-baba (ve varsa kardeşler) birlikte mirasçıysa, eşin payı 1/2, diğer mirasçıların toplam payı 1/2dir.
Üçüncü Zümre (Büyükanne-Büyükbabalar) + Sağ Kalan Eş
Birinci ve ikinci zümre yoksa, miras üçüncü zümreye kalır.
Eş de varsa payı 3/4, büyükanne-büyükbabaların (veya onların altsoyunun) payı 1/4tür.
Eş Tek Başına Mirasçı Oluyorsa
Eğer birinci, ikinci ve üçüncü zümrede hiç kimse yoksa, sağ kalan eş yasal mirasın tamamına sahip olur.
Saklı Pay
Altsoy, anne-baba ve sağ kalan eş kanunen “saklı paylı” mirasçılardır. Miras bırakan, bu mirasçıların saklı payını ihlâl edecek şekilde tasarrufta bulunursa, tenkis davası açılarak fazlalık giderilir.
4. TEREKENİN TESPİTİ
Miras bırakanın tüm malvarlığı (taşınır, taşınmaz, nakit para, alacaklar vb.) ile borçları (vergi, kredi borçları, diğer özel veya kamusal yükümlülükler) terekeyi oluşturur. Terekenin tespiti, paylaşımın doğru biçimde gerçekleştirilebilmesi için önemlidir.
Mirasçılık Belgesi (Veraset İlamı) Davası: Mirasçıların kimler olduğunu ve paylarının ne olduğunu resmî olarak gösterir.
Tenkis Davası: Saklı payı ihlâl eden tasarrufların kısmen iptalini veya denkleştirilmesini konu alır.
Miras Nedeniyle İstihkak Davası: Mirasçı olmadıkları hâlde miras üzerinde hak iddia eden kişilere karşı açılır; tersi yönde de mirasçılar aleyhine açılması mümkündür.
Murisin Muvazaası Davası: Miras bırakanın, mirasçılarını aldatma veya onların haklarını kısıtlama amacıyla yaptığı hileli işlem ve devirlerin iptaline yöneliktir.
5. TEREKENİN TASFİYESİ
Tasfiye aşamasında, terekenin borçları ve yükümlülükleri ödenir. Borçlar ile varsa alacak talepleri netleştirilir. Terekenin aktifi ile pasifi arasındaki fark ortaya konduktan sonra, geri kalan net değer mirasçılar arasında paylaştırılmaya hazır hâle gelir.
Tereke borçlarının ödenmesi
Gerekli idarî ve malî işlemlerin yapılması
Murisin borçlarından dolayı taraflara rücu ve diğer yasal prosedürler
Terekenin tasfiyesinin doğru yapılması, mirasçıların ödeyecekleri borç miktarlarının ve alacak haklarının net biçimde belirlenmesi açısından büyük önem taşır.
6. MİRASIN PAYLAŞILMASI
Mirasın paylaşılması konusu, Medenî Kanun’da dört başlıkta ele alınmıştır:
Paylaşımdan Önce Miras Ortaklığı (m. 640-645)
Paylaşmanın Nasıl Yapılacağı (m. 646-668)
Mirasta Denkleştirme (m. 669-675)
Paylaşmanın Tamamlanması ve Sonucu (m. 676-682)
Paylaşımdan Önce (Miras Ortaklığı)Mirasın paylaşımına kadar, tereke üzerinde mirasçıların elbirliği mülkiyeti söz konusudur. Mirasçılar tereke ile ilgili işlemleri oybirliği ile yapabilirler; aksi hâlde geçerli işlem doğmaz.
Paylaşmanın Nasıl YapılacağıMirasbırakanın vasiyetnamedeki düzenlemeleri veya miras sözleşmesi hükümleri, mirasçılar için bağlayıcı olabilir. Aksi hâlde mirasçılar, kendi aralarında yapacakları yazılı bir paylaşma sözleşmesi ile terekeyi bölüşebilir. Anlaşmazlık hâlinde mirasın paylaşımı, sulh hukuk mahkemesi tarafından aynen taksim veya satım yoluyla gerçekleştirilir.
Mirasta DenkleştirmeYasal mirasçıların, mirasbırakandan miras paylarına mahsuben almış oldukları karşılıksız kazandırmaları, terekeye iade veya paylarına mahsup etme yükümlülüğü vardır. Çeyiz, eğitim masrafları ve örf-adete uygun hediyeler gibi harcamalar denkleştirme dışında tutulabilir.
Paylaşmanın TamamlanmasıMirasçılar arasında payların kime hangi oranda ve hangi mallar üzerinde tanınacağı kesinleştikten sonra, miras ortaklığı sona erer. Taşınmazların tapuda devri veya taşınırların fiilî teslimiyle paylaşma fiilen uygulanır.
Miras Payının DevriMirasçılar arasında yazılı sözleşmeyle, üçüncü kişiye karşı ise noter onaylı sözleşme ile pay devri mümkündür. Ancak üçüncü kişi, doğrudan paylaşmaya katılamaz; sadece paylaşma sonunda ortaya çıkacak payın kendisine devredilmesini talep edebilir.
SONUÇ VE ÖNEMLİ HATIRLATMALAR
Miras bırakanın ölümüyle birlikte, malvarlığının ve borçların mirasçılara bir bütün olarak geçmesi, miras hukukunun karakteristik bir özelliğidir. Bu süreçte:
Mirasın açılmasından itibaren tereke, tüm mirasçıların elbirliği mülkiyetinde bulunur.
Mirasçıların kanunda öngörülen oranda payları olsa da, payların fiilen hangi mala veya alacağa karşılık geldiği, paylaşma aşamasında kesin olarak belirlenir.
Saklı pay, altsoy, anne-baba ve sağ kalan eşin “vazgeçilemez” payıdır. Bu paylar ihlâl edildiğinde tenkis davası açılabilir.
Denkleştirme, yasal mirasçılar arasında adil paylaştırmayı sağlar.
Murisin muvazaası, vasiyetnamenin iptali, saklı pay ihlâli, vasiyetnamenin tenfizi gibi sorunlar oldukça teknik konular olduğundan, hak kaybına uğramamak adına hukuki danışmanlık almak tavsiye edilir.
Yukarıda sıralanan beş temel aşama (1. Mirasın Açılması, 2. Mirasçıların Belirlenmesi, 3. Terekenin Tespiti, 4. Terekenin Tasfiyesi, 5. Mirasın Paylaşılması), miras hukuku sürecinin özünü oluşturur. Bu aşamalarda yapılacak yanlışlıklar, hem uyuşmazlıkların artmasına hem de aile içi ilişkilerin zedelenmesine yol açabilir. Dolayısıyla, miras paylaşımının hukuka ve ilgili usul kurallarına uygun şekilde yürütülmesi büyük önem taşır. Özellikle terekenin doğru tespiti, borçların ifası, saklı paylar ve denkleştirme kuralları üzerinde hassasiyetle durulmalıdır.
Avukat Türker Fatih ÇİÇEK
*Konuyla ilgili destek almak için iletişim numaralarımızdan bize ulaşabilirsiniz.
Comments